Kỳ 1:

Chiếc xe hai cửa màu đen dừng lại bên ngoài sòng bạc Starlight Casino ở ngoại ô Vancouver. Tài xế bước ra, chào một người mặc áo đỏ rồi lôi từ thùng xe ra hai túi nylon màu trắng căng phồng. Anh ta dẫn đường đi vào một quán mì vắng bên cạnh; ở đó anh ta giao hai cái túi rồi quay lại xe. Người mặc áo đỏ mang hai túi vào sòng bạc, qua một hành lang bằng kính hun hút có các biển hiệu bằng tiếng Anh và tiếng Quan Thoại. Tại quầy thu ngân, ông mở một túi để trưng hàng: hàng ngàn tờ 20 đô-la Canada màu xanh lá cây, buộc bằng dây thun màu vàng thành những cuộn lỏng lẻo.

Máy đếm của nhân viên thu ngân phải chạy liên tục hơn 10 phút mới đếm hết số giấy bạc đó, hơn 250,000 CAD (192,000 USD). Được đổi thành phỉnh đánh bạc mà về sau có thể đổi lấy tiền mặt, cho dù phỉnh có được dùng ở bàn đặt cược, số tiền này có thể chi tiêu ở bất cứ đâu tại Canada, không bị thắc mắc về nguồn gốc. (©Bản tiếng Việt của Canada Info.net)

Giao dịch đó tại sòng bạc Starlight vào một ngày mùa đông năm 2009, được mô tả trong video được chính quyền British Columbia công bố năm nay, là một trong số hàng ngàn giao dịch được thực hiện tại và xung quanh Vancouver trong chục năm qua. Được nước ngoài biết đến chủ yếu về phong cảnh Bờ biển Thái Bình Dương tuyệt đẹp và lối sống thể thao, thành phố này đã trở thành một trong những đường dẫn lớn nhất thế giới cho những lượng tiền đáng ngờ chuyển từ Châu Á sang các nền kinh tế phương Tây. Một học giả gọi quy trình này “mô hình Vancouver”: sự pha trộn mờ ám giữa tiền sạch và tiền bẩn trong các sòng bạc, bất động sản và hàng xa xỉ nhờ các mối quan hệ lịch sử với Trung Quốc và nhờ thành tích kém cỏi của Canada trong việc phòng chống tội phạm tài chính.

Thay đổi sẽ khó khăn và đau đớn. Vancouver đã gắn bó mật thiết với Châu Á từ cuối thế kỷ 19, khi những người lao động Trung Quốc đầu tiên tới đây để giúp xây dựng tuyến đường sắt xuyên Canada, và thành phố này tự hào về thành quả giúp di dân hội nhập. Hơn nữa, ngoài bất động sản, nền tảng kinh tế của Vancouver khá nông cạn. Vancouver không phải là thủ phủ kinh tế của miền tây Canada — đó là Calgary — và không có nhiều trụ sở chính của công ty hoặc các cơ sở sản xuất chế tạo quy mô lớn. “Nền kinh tế này còn sống được là vốn từ Châu Á, vậy thôi,” Ron Shon, một nhà đầu tư mạo hiểm người Canada gốc Trung Quốc đã nhập cư từ thời thiếu niên cuối những năm 1960, nói. “Có thể nhìn thấy điều đó trong mọi khía cạnh cuộc sống của chúng tôi.” (©Bản tiếng Việt của Canada Info.net)

Tuy nhiên, tiền đổ tới quá nhanh, và với số lượng quá lớn, tới nỗi không còn thể ngồi yên mà nhìn. Vancouver có lẽ là thành phố lớn đầu tiên của phương Tây cảm nhận dòng chảy cuồn cuộn của vốn Trung Quốc. Thành phố này hẳn sẽ sớm là nơi đầu tiên hiểu được chuyện gì sẽ xảy ra khi ta tìm cách chặn dòng chảy đó.

Khi Canada, do cần lao động và vốn đầu tư nước ngoài, tự do hóa chính sách nhập cư của mình trong thập niên 1970, Vancouver một lần nữa trở thành một điểm đến tự nhiên. Nhiều người di cư từ Hong Kong, một xu hướng tăng nhanh sau khi Vương quốc Liên hiệp Anh vào đầu thập niên 1980 đồng ý giao lại thành phố cho Trung Quốc vào năm 1997. Năm 1988, Lý Gia Thành (Li Ka-shing), một đại gia địa ốc và cơ sở hạ tầng Hong Kong, đã đồng ý trả 320 triệu CAD mua một dải đất công nghiệp trên False Creek, một con lạch hẹp phân cách hai bán đảo của thành phố. Đây là thương vụ đất đai lớn nhất trong lịch sử Vancouver, và những cao ốc gia cư mảnh mai, bóng loáng mà Lý Gia Thành xây dựng ở đó đã tạo nên khuôn mẫu cho việc tái phát triển [địa ốc] nhanh chóng ở những nơi khác trong thành phố. Những tòa nhà tương tự như vậy chào đón thêm nhiều di dân từ Hong Kong, từ Đài Loan, và cuối cùng là từ đại lục, trong đó có nhiều người giàu. Ở các nước khối Đại Trung Hoa, Vancouver trở thành từ gần như đồng nghĩa với thịnh vượng: Một trong những chuyến bay hàng ngày của hãng Cathay Pacific từ Hong Kong được đánh số 888, cụm ba chữ số may mắn nhất có thể có.

Hệ thống di trú của Canada coi trọng các ứng viên có những kỹ năng được thị trường chuộng, và cũng cung cấp những lợi thế khác cho người giàu. Chỉ cần thường trú đủ ba năm là được nhập tịch, và việc đánh thuế đối với thu nhập kiếm được ở nước ngoài không được thực thi nghiêm ngặt. Những quy định này đã góp phần làm nở rộ các gia đình “phi hành gia”, với người trụ cột kiếm tiền vẫn ở nước ngoài trong khi vợ/chồng và con cái sống ở Vancouver hoặc Toronto. Nhiều di dân như vậy “đã thành đạt, vì vậy họ khá dễ kiếm tiền ở Trung Quốc,” Richard Zhang, một nhà quản lý phát triển công nghiệp nhập cư năm 2006 từ tỉnh Hà Bắc, nói. “Đời nào họ từ bỏ điều đó?”

Mỗi năm Canada nhận khoảng 300,000 thường trú nhân (PR) mới — một tỷ lệ, so với dân số, cao hơn nhiều so với Mỹ — và tất cả các đảng chính trị lớn ở Canada đều tán dương các lợi ích kinh tế và văn hóa của di dân. Các cuộc thăm dò dư luận luôn cho thấy người dân có những quan điểm tương tự. Người Vancouver xưa nay có xu hướng hoan nghênh di dân mới đến một phần vì họ đã mang tiền tới — và mang rất nhiều. Chủ yếu nhờ người giàu ngoại quốc mua, giá trị bất động sản của thành phố này hiện nay cao nhất Canada. Giá trung vị của một căn nhà độc lập (detached) ở Vancouver đã tăng gấp ba lần kể từ năm 2005, lên tới 1.5 triệu CAD, khiến hàng ngàn người có nhà trở thành triệu phú.

Trong suốt quá trình tăng này, “chẳng ai phàn nàn cả”, theo Chip Wilson, người sáng lập gây tranh cãi của hãng bán lẻ quần áo Lululemon Athletica Inc., một trong số ít thương hiệu quốc tế xuất phát từ thành phố này.

Kỳ 2:

Gần đây, quan điểm đã thay đổi. Các dấu hiệu thay đổi được thấy rõ vào khoảng năm 2010, khi xuất hiện một trò chơi trên mạng tên là “Crack Shack or Mansion?” khó đáng ngạc nhiên. Trò này yêu cầu người chơi nhìn ảnh đoán xem một căn nhà xập xệ là một ổ ma túy hay chỗ được rao bán với giá bảy chữ số. Tâm lý bất mãn này càng cao khi nhiều khu vực không có những người cư trú lâu dài và nhiều người Vancouver trẻ tuổi đã từ bỏ hi vọng mua nổi một căn nhà. Thay vì là trung tâm sạch và xanh ở Thái Bình Dương như ước mơ của giới lãnh đạo, thành phố này giống như một Monaco nhiều mưa, dù có dim sum ngon hơn nhiều.

Đảng Tự do trung hữu ở British Columbia, cầm quyền từ năm 2001 cho tới năm ngoái, từ lâu đã xem nhẹ vai trò của tiền ngoại quốc, tán thành lập luận của giới phát triển địa ốc rằng giá cao là lỗi của bộ máy quy hoạch rối rắm và thiếu đất có thể xây nhà. Nhưng năm 2016, khi sắp có bầu cử tỉnh bang và giá trị bất động sản tiếp tục tăng mạnh, chính quyền Đảng Tự do đã đánh thuế đối với người mua ngoại quốc, loại thuế đầu tiên kiểu này ở Canada. Loại thuế 15% này áp dụng cho bất kỳ ai không có quốc tịch Canada hoặc không có thẻ thường trú nhân mua nhà tại hoặc xung quanh Vancouver. Đối với nhiều cử tri, biện pháp này đã quá muộn, và Đảng Tân Dân chủ (NDP) đối lập đã giành được chính quyền sau khi hứa kiềm hãm thị trường. (©Bản tiếng Việt của Canada Info.net)

Tân thủ hiến John Horgan, thủ lĩnh Đảng NDP, tăng thuế này lên tới 20% và mở rộng phạm vi địa lý áp dụng thuế. Chính quyền của ông dự định thu phí 2%/năm đối với nhà bỏ trống thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài và đã bắt đầu xóa bỏ những lỗ hổng cho phép người mua tránh thuế khi mua căn hộ condo và chuyển nhượng bất động sản.

Tất nhiên, để những thay đổi này có hiệu quả, chính quyền cần phải biết ai thực sự sở hữu bất động sản ở Vancouver. Mãi cho tới năm 2017, cơ quan Thống kê Canada (Statscan) mới công bố số liệu về tỷ lệ người ngoại quốc sở hữu bất động sản. Statscan cho biết những người không phải công dân hay thường trú nhân Canada sở hữu hơn 7% nhà ở tại thành phố này. Tuy nhiên, cơ quan gia cư liên bang nói rằng ước tính đó thấp hơn thực tế, bởi vì các nhà đầu tư nước ngoài có thể mua nhà thông qua người thân hoặc các công ty trá hình ở Canada. Năm 2016, Tổ chức Minh bạch Quốc tế phát hiện rằng quyền sở hữu của gần một nửa trong số 100 bất động sản đắt nhất ở Vancouver, tương đương với lượng của cải ẩn danh có giá trị ít nhất 1 tỷ CAD, coi như không thể truy nguồn gốc được.

Những lỗ hổng pháp luật ở British Columbia cũng ngoạn mục không kém phong cảnh núi non. Ví dụ, hoàn toàn hợp pháp nếu ta mua cổ phần của một “quỹ tín thác đơn giản” (bare trust) mà tài sản duy nhất của quỹ tín thác này là một ngôi nhà, thay vì mua chính bất động sản sản đó. Trên lý thuyết, bằng khoán sở hữu không đổi chủ, cho phép người mua tránh thuế chuyển nhượng đất. Mãi cho tới tháng 9 vừa rồi, người ta vẫn có thể mua một bất động sản bằng cách sử dụng một công ty ẩn danh với một luật sư làm ủy viên quản trị (director) độc nhất, hoặc chỉ định một “cổ đông được đề cử”, người kiểm soát công ty ẩn danh này — mà không tiết lộ chủ sở hữu thực sự trong cả hai trường hợp. Trong khi đó, các luật sư ở British Columbia, cũng như ở những nơi khác của Canada, được miễn áp dụng các điều khoản chính của luật chống rửa tiền, một tiêu chuẩn mà các hiệp hội luật sư quốc gia đã kiện tới Tối cao Pháp viện để bảo vệ, với lý do đặc quyền luật sư-thân chủ.

Ngay sau khi nhậm chức, Eby đã đặt hàng thực hiện một cuộc điều tra độc lập về ngành cờ bạc. Báo cáo từ cuộc điều tra này, được công bố hồi tháng Sáu, kết luận rằng “việc rửa tiền quy mô lớn, xuyên quốc gia đã xảy ra ở các sòng bạc của chúng ta” và cảnh báo rằng những số tiền đó đang lọc sâu hơn vào nền kinh tế. Trong số những phát hiện của cuộc điều tra: Trong nhiều năm, ban chống rửa tiền của cơ quan quản lý sòng bạc không có nhân viên làm việc vào các buổi tối và cuối tuần. Và trước khi các cải cách bắt đầu vào đầu năm nay, các quy định yêu cầu sòng bạc phải trình báo khách đáng ngờ chủ yếu chỉ là đánh dấu các ô phù hợp. Vụ đổi 250,000 CAD tại sòng bạc Starlight năm 2009 là một trong nhiều giao dịch đáng lẽ phải được báo động là đáng ngờ. Năm sau đó, có người được phép chuyển đổi 3.1 triệu CAD, chủ yếu bằng giấy bạc $20, thành phỉnh đánh bạc ở đó. (©Bản tiếng Việt của Canada Info.net)

(Còn tiếp)

Matthew Campbell và Natalie Obiko Pearson

Phạm Vũ Lửa Hạ lược dịch

Nguồn: “The City That Had Too Much Money”, Bloomberg Businessweek, 20/10/2018.

© Bản tiếng Việt của Canada Info.