Nguồn: Ely Ratner & Samir Kumar, “The United States Is Losing Asia to China”, Foreign Policy, 12/05/2017.

Biên dịch: Vũ Thành Nam | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp

Với việc Washington đang ở trong tình trạng hỗn độn, Diễn đàn Vành đai và Con đường bắt đầu vào cuối tuần này ở Bắc Kinh là một sự báo động cho thấy vị thế lãnh đạo của Mỹ ở Châu Á đang gặp nguy hiểm. Trong hai ngày, Trung Quốc sẽ đón tiếp hơn 1.200 đại biểu đến từ 110 quốc gia, trong đó có 29 nguyên thủ quốc gia. Sự kiện sẽ tập trung vào chương trình “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc – gần đây đã được đổi tên thành “Sáng kiến Vành đai và Con đường” (Belt and Road Initiative – BRI) – nhằm cung cấp cơ sở hạ tầng cần thiết để kết nối Châu Á, Trung Đông và Châu Âu.

Theo thông báo của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào năm 2013, BRI rất tham vọng, với kế hoạch đầu tư khoảng 1 nghìn tỷ USD vào hơn 65 nước. Mặc dù những hoài nghi đã được nêu lên về tính mới mẻ, giá trị và tính khả thi của nhiều dự án được đề xuất, nhưng các nhà lãnh đạo trên toàn thế giới – với mong muốn đạt được triển vọng tốt hơn nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của họ – cũng đang phấn khởi tham gia. Đây là biểu hiện gần đây nhất của vai trò lãnh đạo của Trung Quốc vào thời điểm mà cam kết của Hoa Kỳ đối với khu vực này ít chắc chắn hơn bao giờ hết.

Phản ứng của Washington ra sao cho tới nay? Đổ thêm tiền vào quốc phòng. Thượng nghị sĩ John McCain đã đề xuất một “Sáng kiến ổn định Châu Á-Thái Bình Dương” (Asia-Pacific Stability Initiative) trị giá 7,5 tỷ USD (1,5 tỷ USD mỗi năm cho đến năm 2022), mà theo một người phát ngôn của McCain, sẽ “làm cho vị thế khu vực của Hoa Kỳ trở nên linh hoạt hơn, và mạnh mẽ hơn”, cũng như cải thiện cơ sở hạ tầng quân sự, mua thêm đạn dược và nâng cao năng lực của các đồng minh và đối tác ở Châu Á. Ý tưởng này rất được lòng nhiều người, nhận được sự ủng hộ sơ bộ từ Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis, một nhóm các nghị sĩ lưỡng đảng tại Đồi Capitol, và các trang xã luận của tờ Wall Street Journal.

Nhưng đây là điều rõ ràng: Mặc dù việc tăng ngân sách quốc phòng của Hoa Kỳ là rất cần thiết, nhưng không một khoản chi tiêu quân sự nào có thể hồi phục sức mạnh của Mỹ ở châu Á. Cho dù tăng cường sức mạnh cho các đối tác của Hoa Kỳ và tăng cường vị thế của quân đội Hoa Kỳ trong khu vực là cần thiết, cuộc chiến trước mắt về ảnh hưởng ở châu Á lại phụ thuộc vào kinh tế. Và trên khía cạnh đó, Hoa Kỳ đang tổn thất nặng nề kể từ khi rút khỏi Hiệp định Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP). Trump và cộng sự chỉ làm cho vấn càng tồi tệ hơn bằng cách đe dọa hủy bỏ hoặc thương lượng lại các thỏa thuận hiện tại, như Hiệp định Thương mại Tự do Hoa Kỳ-Hàn Quốc.

Bắc Kinh không thể tin được vận may của mình. Không có dấu hiệu cho thấy chính quyền Trump có kế hoạch đưa Hoa Kỳ vào vị thế dẫn dắt về thương mại và đầu tư. Chính Trung Quốc đang ráo riết thực hiện điều này. Và không chỉ với sự khởi động Sáng kiến Vành đai và Con đường. Bắc Kinh cũng đã lập nên Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á vào năm 2015 – mà không có sự tham gia của Hoa Kỳ – cung cấp một nửa trong số 100 tỷ đô la vốn ban đầu. Kể từ đó đến nay, tổ chức này đã phát triển ổn định, vừa mới chào đón 13 quốc gia mới vào hồi tháng 3 (bao gồm Bỉ, Canada và Ireland), đưa tổng số thành viên lên 70. Trong khi đó, Trung Quốc cũng đang lãnh đạo Ngân hàng Phát triển Mới, được thành lập vào năm 2014 bởi nhóm BRICS, với 100 tỷ đô la vốn khởi đầu.

Tương tự, Trung Quốc cũng sẵn sàng tiếp nhận ví trí đứng đầu về thương mại, đang đóng vai trò nòng cốt trong các cuộc đàm phán về Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), một hiệp định thương mại khu vực nhằm kết nối 10 thành viên Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) với Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc. Nhóm này chiếm gần một nửa dân số thế giới và gần 1/3 GDP toàn cầu. Các cuộc đàm phán được tiến hành trong bốn năm qua đã tăng tốc từ cuối năm 2015. Mặc dù vẫn còn nhiều cách biệt lớn và thỏa thuận này vẫn chưa ngã ngũ, RCEP hiện là “cuộc chơi” chủ chốt trong khu vực và không có sự góp mặt của Mỹ.

Những sáng kiến này quan trọng không bởi các tác động kinh tế – tác động thực chất chắc chắn là ít hơn người ta nghĩ – mà thay vào đó là vì chúng đã tạo ra nhận thức ngày càng lớn về tính tất yếu trong tương lai của một trật tự kinh tế Châu Á do Trung Quốc lãnh đạo. Ai cũng hiểu rằng Hoa Kỳ không tham gia vào bất kỳ chương trình nào trong số này. Đây không chỉ đơn giản là giai thoại hay sản phẩm từ giới cầm quyền tinh hoa của Mỹ.

Một cuộc khảo sát gần đây cho thấy giới tinh hoa ở Đông Nam Á cho rằng Hoa Kỳ đánh mất vị thế chiến lược vào tay Trung Quốc, và Washington của Trump ít quan tâm đến khu vực này, ít đáng tin cậy hơn và ít có khả năng duy trì thương mại tự do.

Điều này dẫn tới hiệu quả trong chiến lược của Mỹ chủ yếu dựa trên sức mạnh quân sự nếu chính sách kinh tế của chính quyền Trump đối với châu Á là một sự pha trộn độc hại giữa sự sao nhãng và khinh thường. Các quan chức trong khu vực đang âm thầm cảnh báo rằng Đông Nam Á đang nhanh chóng tiếp cận (nếu không muốn nói là đã vượt qua) ranh giới mà ở đó các quốc gia sẽ miễn cưỡng thiết lập các hoạt động an ninh mới với Hoa Kỳ vì sợ bị trả thù kinh tế từ Trung Quốc. Đây là trường hợp không chỉ xảy ra với các đối tác mới của Mỹ như Việt Nam và Malaysia, mà còn cả ở những nước bạn bè lâu năm của Mỹ như Singapore và Úc. Liệu Canberra giờ đây có đồng ý với một sáng kiến quân sự mới với Hoa Kỳ giống như thỏa thuận mà chính quyền Obama đã thương lượng thành công vào năm 2011 nhằm luân chuyển 2.500 lính thủy quân lục chiến Hoa Kỳ tới Darwin? Câu trả lời chắc chắn là “không”, và mặc dù một số điều này có nguyên nhân liên quan tới chính bản thân Trump, lý do căn bản hơn là niềm tin đang nổi lên (dù đúng hay sai) rằng tương lai kinh tế của Australia giờ bị bó buộc vào cỗ xe Trung Quốc.

Hoa Kỳ sẽ cần các đồng minh và đối tác vững chắc, độc lập và đáng tin cậy để thúc đẩy các lợi ích quan trọng ở châu Á. Nhưng cách duy nhất mà những kế hoạch tương tự như Sáng kiến Ổn định Châu Á Thái Bình Dương của McCain có thể thành công là Hoa Kỳ cần cung cấp cho khu vực một lựa chọn khác cho sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc và các thể chế do Trung Quốc lãnh đạo. Phục hồi sự tham gia của Hoa Kỳ vào TPP (hoặc một phiên bản nào đó) là bước đi trước tiên đơn giản và rõ ràng nhất. Khía cạnh chính trị của thương mại hiện nay rất tồi tệ, nhưng hậu quả của việc Mỹ thoái lui hay chủ nghĩa bảo hộ cũng tồi tệ không kém. Nếu ngay cả việc thay đổi quyết định đối với TPP là điều không thể đối với chính quyền Trump, thì chắc chắn Mỹ sẽ nhanh chóng lâm nguy trước một nỗ lực kinh tế đầy tham vọng tương tự ở châu Á. Hoặc có thể, Hoa Kỳ sẽ sớm bị đẩy ra rìa khỏi các vùng rộng lớn của khu vực, bất kể Quốc hội có cam kết bao nhiêu tỷ đô la nhằm tăng cường sức mạnh quân sự của Mỹ ở châu Á đi chăng nữa.

***

Điểm sách: Cuộc chiến Định mệnh: Liệu Mỹ & Trung Quốc có thể thoát được Bẫy Thucydide?

Trong cuốn sách, giáo sư Graham Allison đã phân tích quan hệ Mỹ-Trung Quốc hiện nay từ góc độ “bẫy Thucydides”. Từ góc độ phân tích này, Graham Allison khẳng định nếu không có gì thay đổi thì Trung Quốc và Mỹ sẽ xảy ra chiến tranh; tương lai này chỉ có thể tránh được nếu Mỹ và Trung Quốc có những thay đổi chiến lược.

Cuộc chiến Định mệnh: Liệu Mỹ & Trung Quốc có thể thoát được Bẫy Thucydide?

[Destined for War: Can America & China escape Thucydide’s Trap?]

Đỗ Mạnh Hoàng

Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao

Học viện Ngoại giao

Cuốn Cuộc chiến Định mệnh (gồm 384 trang, 10 chương) là nghiên cứu mới nhất của giáo sư Graham Allison, một trong những học giả chính trị quốc phòng hàng đầu của Mỹ. Ông đã giảng dạy 50 năm tại Đại học Harvard, từng là Hiệu trưởng trường Harvard Kennedy và hiện là Giám đốc Trung tâm Khoa học và Các vấn đề Quốc tế Belfer thuộc Đại học Harvard. Trong cuốn sách, giáo sư Graham Allison đã phân tích quan hệ Mỹ-Trung Quốc hiện nay từ góc độ “bẫy Thucydides”, một lý thuyết của tác giả cho rằng chiến tranh là xu hướng tự nhiên khi một trung tâm quyền lực mới nổi lên đe dọa thay thế trung tâm quyền lực cũ (lấy gốc từ ghi chép của sử gia Thucydides thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên rằng sự nổi lên của thành bang Athen đe dọa địa vị thống trị của thành bang Sparta dẫn đến chiến tranh Peloponnesia khiến văn minh Hy Lạp sụp đổ). Từ góc độ phân tích này, Graham Allison khẳng định nếu không có gì thay đổi thì Trung Quốc và Mỹ sẽ xảy ra chiến tranh; tương lai này chỉ có thể tránh được nếu Mỹ và Trung Quốc có những thay đổi chiến lược.

Bẫy Thucydides và các trường hợp trong lịch sử

Graham Allison tóm lược ghi chép của Thucydides về chiến tranh Peloponnesia để giải thích khái niệm “bẫy Thucydides”: Tại Hy Lạp cổ đại, thành bang Athen nhờ vào sự phát triểnthương mại và vai trò quan trọng trong việc chống quân xâm lược Ba Tư đã nổi lên thành trung tâm quyền lực mới, qua đó đe dọa địa vị thống trị của thành bang Sparta. Lãnh đạo Athen (chế độ quân chủ đại nghị, nghiêng về phát kiến, dân chủ, và thúc đẩy các thành bang khác học tập mô hình của mình) và Sparta (văn hóa quân sự bảo thủ, thiên về duy trì hiện trạng) đều nhận thấy các khác biệt văn hóa-kinh tế-chính trị khiến tương quan lực lượng giữa hai bên thay đổi. Lãnh đạo hai bên (từng là bạn) đều e ngại chiến tranh sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho cả hai nên đã ký Hòa ước 30 năm. Nhưng các hành động thực tiễn của hai bên cứ dần đẩy Athen và Sparta đến một cuộc đại chiến kéo dài với kết quả Sparta thắng nhưng cả nền văn minh Hy Lạp sụp đổ.

Theo Allison, nguyên nhân cốt lõi của bẫy Thucydides là: “sự lớn mạnh của Athen và nỗi lo sợ nảy sinh trong nội bộ Sparta đã khiến chiến tranh trở thành điều không thể tránh khỏi.” Khi động lực của bẫy Thucydides đã có, một tia lửa nhỏ cũng có thể châm ngòi chiến tranh. Allison cho rằng bẫy Thucydides có thể tìm thấy trong mọi mối quan hệ (như xung đột giữa Apple với Microsoft hay Uber với taxi truyền thống), nhưng trong quan hệ quốc tế là nguy hiểm nhất. Allison phân tích 16 lần thay đổi quyền lực trong 500 năm qua và khẳng định chiến tranh là xu hướng tự nhiên giữa hai trung tâm quyền lực mới và cũ. Allison phân tích 12/16 trường hợp dẫn đến chiến tranh; chỉ có 4/16 không dẫn tới xung đột (xem phụ lục).

Bẫy Thucydides trong quan hệ Trung-Mỹ hiện nay

Tác giả cho rằng bẫy Thucydides đã hiện hữu rõ ràng trong quan hệ Mỹ-Trung vì một số nguyên nhân sau:  

- Trung Quốc, khác với nhiều nhận định, hiện đã là quốc gia SỐ 1 THẾ GIỚI. Về kinh tế, Trung Quốc đã vượt Mỹ trong nhiều mặt như thu nhập bình quân ngang giá sức mua (PPP) (thước đo chính xác nhất về sức mạnh của một nền kinh tế), dự trữ ngoại hối, tỷ trọng xuất khẩu… Mặc dù giảm tốc, Trung Quốc vẫn đang là đầu tàu của kinh tế thế giới và phát triển với tốc độ 6-7%/năm, cao hơn tốc độ 4% khi Mỹ vượt Anh trở thành nền kinh tế lớn nhất đầu thế kỷ 20. Về công nghệ, Trung Quốc đã đi đầu (chứ không chỉnhái) trong nhiều lĩnh vực như có máy chủ nhanh nhất thế giới, có nhiều máy chủ nhanh nhất thế giới, có số lượng các chuyên gia ngành khoa học-công nghệ-chế tạo-toán (STEM) (ngành hiện được cho là xương sống trong thời đại công nghệ) nhiều nhất thế giới. Về quân sự, Trung Quốc đã có các công nghệ mới, ít tốn kém có thể đối đầu với các lực lượng tàu chiến, máy bay, vệ tinh mà Mỹ mất nhiều năm xây dựng; sẽ có lợi thế nếu đụng độ với Mỹ tại Đài Loan hay Biển Đông. Về ngoại giao, Trung Quốc đang tìm kiếm cân bằng quyền lực mới, sử dụng quyền lực mềm và đòn bẩy kinh tế, khiến các nước không còn lựa chọn nào khác ngoài tuân thủ luật chơi của Trung Quốc. So sánh với các trung tâm quyền lực khác trong lịch sử, Graham Allison cho rằng Trung Quốc là nước “lớn nhất trong lịch sử thế giới.”

- Trung Quốc đang đi đúng con đường mà Mỹ đã đi đầu thế kỷ 20 để trở thành siêu cường. Khi đó, Mỹ đã xung đột với các cường quốc Tây Ban Nha (ở Philippines), Đức (ở Venezuela), và Anh (ở Alaska) để giành quyền lực và sử dụng chính trị cường quyền áp đặt học thuyết Monroe (châu Mỹ của người Mỹ) ở Mỹ Latinh. Việc Trung Quốc cứng rắn với láng giềng cũng như ở Biển Đông và Hoa Đông tương tự như Mỹ đã làm ở Caribbean thời kỳ đó.

- Tập Cận Bình là một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, có hướng đi rõ ràng để “Trung Quốc hùng mạnh trở lại”. Mặc dù Tập Cận Bình là con nguyên lão cách mạng, nhưng đã tự kiên cường vượt qua thách thức trong Cách mạng Văn hóa và sau này, tập trung quyền lực thành “lãnh đạo hạt nhân”. Tập Cận Bình công khai “Giấc mơ Trung Hoa” (rửa nỗi nhục trước Phương Tây, khôi phục lại ảnh hưởng lịch sử, sự thuần phục của các nước xung quanh) thông qua hướng đi rõ ràng trong kinh tế, khoa học, bảo vệ môi trường, và mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt qua Sáng kiến “Một Vành đai, Một Con đường”. Ông cũng đã rút kinh nghiệm từ sự sụp đổ của Liên Xô để đảm bảo ổn định xã hội thông qua: (i) cải tổ Đảng từ bên trong, thẳng tay với tham nhũng để giành tính chính danh cho Đảng; (ii) kích thích chủ nghĩa dân tộc; (iii) tái cơ cấu quân đội (đảm bảo sự trung thành với Đảng và có năng lực chiến đấu mạnh). 

- Xung đột Mỹ-Trung còn là xung đột giữa các nền văn minh. Người Mỹ coi mình là số 1, đề cao tự do, chống can thiệp từ chính quyền (một thực thể xấu xa nhưng cần thiết), ủng hộ mô hình cộng hòa dân chủ, muốn truyền bá các giá trị của mình cho thế giới, mở cửa với người nhập cư, sống vội không cần tương lai. Còn Trung Quốc coi mình là “trung tâm vũ trụ”, coi trọng thứ bậc, ủng hộ “chuyên chế tích cực” (chính quyền mạnh nhưng quan tâm đến người dân), muốn các nước tự học theo mô hình Trung Quốc (ai không theo thì bị coi là mọi rợ), nặng tư tưởng dân tộc và bài ngoại, trầm tĩnh trong xử lý các thách thức. Khác biệt lớn nhất là người Mỹ coi trọng “trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”. Tuy nhiên, Trung Quốc cho rằng trật tự này thực ra là do Mỹ thiết lập luật chơi và buộc các nước tuân theo. Trung Quốc đề cao hòa hợp trong trật tự (các nước được Trung Quốc coi như con dân của chính quyền trung ương).

- Trung Quốc có tư duy sử dụng quân sự khác biệt. Trung Quốc có tư duy thực tế, không bị trói buộc theo luật pháp quốc tế hoặc tôn giáo; luôn nhìn đại cục và mối tương quan giữa các vấn đề; thiên về chiến tranh tâm lý và chính trị hơn là chiến dịch quân sự; không có ý định dành chiến thắng trong một trận đánh quyết định mà lấn dần từng bước theo kiểu cờ vây. Binh pháp Tôn Tử nêu rõ “chiến thắng vĩ đại nhất là đánh bại kẻ thù mà không cần dùng binh.”

Khả năng xung đột Mỹ-Trung

Graham Allison cho rằng, tương tự như một đám cháy rừng, xung đột giữa các trung tâm quyền lực bắt nguồn từ một tia lửa (ngòi nổ) sau đó nhờ tác động của môi trường và chất dẫn cháy mà lan rộng và leo thang thành chiến tranh thế giới. Hiện nay môi trường cho bẫy Thucydides đã rõ, các bậc thang đến chiến tranh hạt nhân đã được đưa ra từ những năm 1960. Tuy nhiên, các ngòi nổ và chất dẫn cháy có một số điểm đáng chú ý.

Graham Allison chỉ ra 5 ngòi nổ cho chiến tranh Mỹ-Trung: (i) va chạm không chủ ý giữa lực lượng Trung Quốc và một tàu chiến Mỹ đang thực hiện tự do hàng hải ở Biển Đông; (ii) Lãnh đạo Đài Loan muốn tuyên bố độc lập; (iii) xung đột quân sự giữa Trung Quốc và một đồng minh của Mỹ; (iv) chính quyền Bắc Triều Tiên sụp đổ; (v) chiến tranh thương mại lan thành xung đột quân sự.

Tác giả cho rằng Biển Đông là ngòi nổ dễ bùng phát nhất. Trung Quốc luôn cho rằng Mỹ thực hiện chính sách ngăn chặn và kiềm chế Trung Quốc. Gần đây vòng kiềm chế này bị lơi lỏng ở Đông Nam Á nên Trung Quốc đang tìm cách lấn tới và chuẩn bị sẵn sàng cho một cuộc cạnh tranh lâu dài để ép Mỹ ra khỏi khu vực. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể sẽ phát động một cuộc xung đột quân sự hạn chế để “dạy cho một nước thù địch một bài học” nếu Trung Quốc thấy mất quyền kiểm soát và chiều hướng tương lai bất lợi. Điều này rất dễ xảy ra nếu Trung Quốc cảm thấy bên ngoài đang có tập hợp lực lượng chống lại mình tại thời điểm Trung Quốc có bất ổn nội bộ. Lịch sử chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh Xô-Trung, khủng hoảng eo biển Đài Loan 1996, hay đụng độ với tàu Mỹ trên Biển Đông gần đây cho thấy Trung Quốc sẵn sàng đánh phủ đầu trước đối thủ mạnh hơn.  

Graham Allison cho rằng các tia lửa tưởng nhỏ bé nêu trên sẽ lây lan rất nhanh dưới tác động của các chất dẫn cháy (gồm việc phá hoại vệ tinh, tấn công mạng, tấn công các mạng bảo mật, hoặc phá hoại ngầm của một nước thứ ba như Nga). Các chất dẫn này nếu xuất hiện đúng thời điểm có thể làm chiến tranh không thể vãn hồi. Ví dụ, khi các lực lượng Mỹ đang đổ xô đến cứu một tàu chiến Mỹ gặp nạn (đang thực hiện tự do hàng hải nhưng bị Trung Quốc va chạm hoặc bắn trúng không chủ ý), một vụ tấn công vệ tinh khiến các lực lượng Mỹ mất liên lạc và không thể phối hợp sẽ dẫn đến đụng độ lớn với Trung Quốc, khơi mào cho chiến tranh.

Chiến tranh không phải là không thể tránh khỏi

Theo Graham Allison, 4 (trong 16) trường hợp không xảy ra chiến tranh trong 500 năm qua (Tây Ban Nha-Bồ Đào Nha thế kỷ 15, Mỹ-Anh đầu thế kỷ 20, Liên Xô-Mỹ cuối thế kỷ 20, và Đức-Pháp  với Anh hiện nay) để lại 12 đầu mối quan trọng để giữ hòa bình: (1) thực thể có thẩm quyền cao hơn có thể hóa giải xung đột (Giáo hoàng phân xử xung đột Tây Ban Nha-Bồ Đào Nha); (2) các thể chế kinh tế, chính trị và an ninh (như Liên minh châu Âu và NATO) có thể ràng buộc các bên; (3) các lãnh đạo khôn ngoan có thể xác định rõ lợi ích sống còn để nhượng bộ phù hợp (như Anh làm với Mỹ); (4) nhận định đúng thời cơ sẽ giúp giải tỏa căng thẳng; (5) các giá trị văn hóa tương đồng có thể giúp ngăn ngừa xung đột; (6) sự xuất hiện của vũ khí hạt nhân buộc các lãnh đạo thay đổi tư duy về chiến tranh; (7) học thuyết hủy diệt hoàn toàn nhau “mutually assured destruction” (nếu xảy ra chiến tranh thì cả hai bên sẽ đều bị tiêu diệt) đã hạn chế khả năng xảy ra chiến tranh toàn diện; (8) Chiến tranh nóng giữa hai siêu cường hạt nhân ít có thể xảy ra; (9) Lãnh đạo tất cả các siêu cường hạt nhân cần sẵn sàng cho một cuộc chiến mà họ không thể thắng (nếu không đối thủ sẽ lấn tới đến mức buộc họ phải khai chiến không có chuẩn bị); (10) liên kết kinh tế chặt chẽ sẽ khiến chiến tranh phải trả giá cao hơn (do đó giảm nguy cơ chiến tranh); (11) các liên minh có sức hấp dẫn chết người: liên minh giúp cân bằng quyền lực nhưng cũng tạo nguy cơ vì các siêu cường bị trói buộc vào các cam kết với đồng minh; và (12) tình hình nội bộ (kinh tế, năng lực chính quyền, sự đồng thuận của dân chúng) có ý nghĩa quyết định đối với khả năng xảy ra chiến tranh.

Graham Allison không kiến nghị giải pháp tránh chiến tranh vì cho rằng nghiên cứu của ông mới mang tính gợi mở, để xây dựng một giải pháp phù hợp cần nhiều năm và đóng góp của nhiều người. Thay vào đó, ông kiến nghị một số nguyên tắc và lựa chọn chiến lược để tránh chiến tranh:

(i) cần dựa trên các thực tế mang tính cấu trúc: Trung Quốc thực tế đã có sức mạnh kinh tế, chính trị, quân sự vượt trội hơn Mỹ nên trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo khó có thể được duy trì;

(ii) cần áp dụng các bài học lịch sử để tìm hiểu cạnh tranh Mỹ-Trung là như thế nào và Trung Quốc thách thức Mỹ ở những vấn đề nào, các nước khác có cùng nhận thức với Mỹ không; và

(iii) phải thừa nhận rằng chiến lược “can dự nhưng kiềm chế” của Mỹ đối với Trung Quốc sau Chiến tranh lạnh cơ bản là một sự mâu thuẫn: khuyến khích Trung Quốc lớn mạnh nhưng không ràng buộc Trung Quốc theo khuôn khổ (chính sách “xoay trục” của Obama thực chất là bình mới, rượu cũ của chiến lược này).

Các lựa chọn chiến lược

Trên cơ sở các phân tích trên, Graham Allison đề xuất 4 lựa chọn:

• Chấp nhận (accomondate): Mỹ phải thích nghi với một cân bằng quyền lực mới, có thể dưới hình thức đơn phương như Anh chấp nhận Mỹ đầu thế kỷ 20 hoặc đàm phán như thỏa thuận Yalta giữa Anh, Mỹ, Liên Xô năm 1945. Lựa chọn này sẽ buộc Mỹ phải nhượng bộ vấn đề Đài Loan để đổi lấy biển Đông và Hoa Đông, có thể rút quân khỏi Hàn Quốc để đổi đổi lấy bán đảo Triều Tiên phi hạt nhân hóa, hoặc có thể chấp nhận Trung Quốc lập vùng ảnh hưởng …
• Làm suy yếu (undermine): Mỹ thúc đẩy các biện pháp thay đổi chính phủ hoặc chia rẽ Trung Quốc. Các biện pháp này gồm lên án sự xấu xa của chính quyền cộng sản Trung Quốc, thúc đẩy dân chủ, khuyến khích độc lập của Tây Tạng và Đài Loan, tuyên truyền qua Internet, ủng hộ các nhóm bất đồng chính kiến, hoặc thậm chí có thể bí mật huấn luyện và hỗ trợ các phần tử ly khai … Nếu thực hiện tập trung và tinh tế, Mỹ có thể làm suy yếu chính thể hoặc đẩy lùi thách thức của Trung Quốc đối với sự thống trị của Mỹ.
• Đàm phán một thỏa ước hòa bình dài hạn (negotiate a long peace): Mỹ và Trung Quốc có thể ký một thỏa ước 25 năm hạn chế một số vấn đề để tập trung phát triển một số lợi thế khác. Ví dụ, cam kết đóng băng Biển Đông và Hoa Đông, đảm bảo tự do đi lại trên vùng biển quốc tế, hạn chế tấn công mạng, không can thiệp nội bộ của nhau, hạn chế chỉ trích nhân quyền… giúp cả hai tập trung xử lý các vấn đề nội bộ đang nổi cộm.
• Xác định lại mối quan hệ (redefine the relationship): Làm hai nước hiểu có những thách thức chung lớn đang chờ. 4 thách thức chính là: thách thức về việc phổ biến vũ khí hạt nhân, thách thức về khủng bố, thách thức các công nghệ sinh hóa hiện đại bị sử dụng sai mục đích, và thách thức về biến đổi khí hậu. Những thách thức chung khiến hai bên sẽ hợp tác thay vì đối đầu nhau.

Lời bình

Cuốn Cuộc chiến Định mệnh nêu lên một vấn đề thời cuộc rất lớn hiện nay là liệu sự vươn lên của Trung Quốc có dẫn đến xung đột Mỹ-Trung và rộng hơn nữa là Chiến tranh Thế giới Thứ ba. Tác giả sử dụng phương pháp so sánh lịch sử để tìm mô thức chung của các cuộc chuyển giao quyền lực lớn trên thế giới trong năm 500 qua. Mặc dù không nêu trực tiếp, nhưng tác giả nhấn mạnh sự tương đồng trong quan hệ Mỹ-Trung hiện nay với quan hệ Anh-Đức trước Chiến tranh Thế giới Thứ nhất cả về kinh tế, quân sự, và nhu cầu khẳng định vị thế chính trị của cường quốc mới nổi.

Cuốn sách sẽ có tính thuyết phục cao hơn nếu tác giả sử dụng nhiều nguồn đánh giá về Trung Quốc hơn, thay vì chỉ tập trung từ cố Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu và cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger. Để làm nổi lập luận của mình, đôi chỗ tác giả đã đề cao các thành công của Trung Quốc, nhưng đề cập hạn chế hoặc giảm nhẹ các vấn đề Trung Quốc đang phải đối mặt trong nước và quốc tế.

Cuốn sách được xây dựng từ những nghiên cứu chuyên sâu trong dự án “Bẫy Thucydides” mà Graham Allison đã dày công xây dựng nên có sức thuyết phục cao, với các lập luận và dẫn chứng có tính thuyết phục. Cuốn sách có cách diễn giải mạch lạc và lôi cuốn. Việc Graham Allison để mở mà không đưa ra khuyến nghị chính sách như thường thấy trong các nghiên cứu của các học giả Mỹ, gợi mở cho mỗi người đọc những suy nghĩ và ý kiến khác nhau. Cuốn sách chắc chắn sẽ gây tiếng vang lớn trong giới học giả và công chúng. Rất nhiều học giả và chính trị gia trên thế giới đã có những đánh giá tích cực về cuốn sách. Hy vọng rằng, như Klaus Schwab, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) đã đánh giá “các bài học trong sách có thể cứu hàng triệu mạng người”./.

***

Nguy cơ xung đột trên Biển Đông giữa Mỹ và Trung Quốc

Mỹ cân nhắc các hành động quân sự thách thức trực tiếp đến mưu đồ bành trướng của Bắc Kinh trên Biển Đông,điều này có thể dẫn đến nguy cơ xảy ra xung đột giữa hai bên.

Hình ảnh từ vệ tinh cho thấy tàu Trung Quốc đang hoạt động san lấp tại  Đá Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam - Ảnh: AFP

Một quan chức Mỹ tiết lộ Lầu Năm Góc đang cân nhắc việc điều động máy bay quân sự và tàu chiến tuần tra quanh các đảo nhân tạo Trung Quốc đang bồi đắp trái phép ở quần đảo Trường Sa, nhằm đảm bảo tự do hàng không và hàng hải ở Biển Đông. Động thái này nếu thực hiện sẽ đưa Mỹ dấn sâu vào vấn đề tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông, các chuyên gia an ninh khu vực cho hay, theo The Wall Street Journal (Mỹ) ngày 13.5.

Trung Quốc lập tức bày tỏ lo ngại và yêu cầu Washington giải thích thông tin trên, cảnh báo Mỹ sẽ vượt quá lằn ranh cho phép nếu thực hiện kế hoạch tuần tra quanh đảo nhân tạo mà Bắc Kinh đang xây trái phép trên Biển Đông. “Tự do hàng hải không có nghĩa là tàu hoặc máy bay quân sự nước ngoài có thể xâm phạm vùng biển và không phận của nước khác”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, bà Hoa Xuân Oánh ngày 13.5 nói trong một buổi họp báo.

Phát ngôn của bà Hoa củng cố quan điểm rằng Mỹ và Trung Quốc có thể trong tình trạng xung đột. Nếu Mỹ thực hiện kế hoạch tuần tra nhưng vẫn không thể kiềm chế Trung Quốc, thì Washington sẽ đối mặt với lựa chọn khó khăn: Hoặc rút lui và hủy hoại uy tín với các nước bạn cùng đồng minh trong khu vực, hoặc làm gia tăng nguy cơ rơi vào xung đột trực tiếp với Trung Quốc.

The Wall Street Journal cho hay khó có khả năng Trung Quốc ngừng các hoạt động xây dựng đảo nhân tạo trái phép vì Bắc Kinh gần như hoàn tất việc xây dựng. “Trung Quốc sẽ không ngừng hoạt động mà nước này cho rằng nằm trong lãnh thổ của họ”, giáo sư M. Taylor Fravel, chuyên ngành khoa học chính trị của Học viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ), nhận định.

Trước đây, Trung Quốc từng khôn ngoan lợi dụng thế tiến thoái lưỡng nan của Mỹ. Hồi tháng 5.2014, khi Tổng thống Mỹ Barack Obama có chuyến công du châu Á nhằm tái khẳng định cam kết bảo vệ đồng minh tại đây, Trung Quốc liền kéo giàn khoan Hải Dương-981 vào vùng biển Việt Nam vào đầu tháng 5.2014. Bắc Kinh còn điều động cả trăm tàu đến bảo vệ giàn khoan, ngang ngược đâm húc tàu Việt Nam và đâm chìm tàu cá Việt Nam.

Ý đồ của Trung Quốc trong vụ kéo giàn khoan Hải Dương-981là nhằm phơi bày những cam kết được cho là “rỗng tuếch” của Mỹ về việc đảm bảo an ninh cho các đồng minh trong khu vực, The Wall Street Journal nhận định.

Các chuyên gia nhận định chiến lược quân sự của Trung Quốc trong khu vực được xây dựng quanh việc phát triển khí tài quân sự: tên lửa, tàu chiến, chiến đấu cơ, vũ khí chống vệ tinh và vũ khí chiến tranh mạng, là nhằm mục tiêu bằng mọi giá ngăn chặn Mỹ can thiệp vào bất kỳ cuộc xung đột nào trong khu vực.

Gây áp lực lên Trung Quốc, Mỹ nên cân nhắc sự nhạy cảm của các đồng minh trong khu vực vốn không muốn bị ép phải chọn lựa giữa hai cường quốc này. “Thăm dò ý kiến phản hồi và phản ứng từ các đồng minh và Trung Quốc đối với động thái quân sự của Mỹ sẽ điều rất quan trọng đối với Washington”, The Wall Street Journal cho hay.

Vì thế, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter sẽ đến Singapore vào cuối tháng 5.2015 tham dự một hội nghị an ninh có thể bị vấn đề xây đảo nhân tạo của Trung Quốc làm lu mờ. Ông Carter đã đề ra các lựa chọn, bao gồm điều máy bay và tàu chiến tuần tra trong phạm vi cách các đảo nhân tạo Trung Quốc đang xây khoảng 12 hải lý (22 km).

Tàu tác chiến cận bờ USS Fort Worth lần đầu tiên tuần tra ở vùng biển quốc tế gần quần đảo Trường Sa  trên Biển Đông ngày 11.5, xa xa phía sau bên trái là tàu hộ vệ tên lửa Yancheng của Trung Quốc bám theo  - Ảnh: Hải quân Mỹ

Hiện vẫn chưa rõ Mỹ muốn gì khi đưa máy bay quân sự và tàu tuần tra quanh những đảo nhân tạo mà Bắc Kinh đang xây dựng trái phép trên Biển Đông, nhưng Washington đang chịu áp lực phải hành động.

Các quốc gia Đông Nam Á lo ngại những đường băng và cảng mà Trung Quốc xây trên các đảo nhân tạo sẽ tạo cơ sở vững chắc cho Bắc Kinh bành trướng lực lượng quân sự và kiểm soát các hoạt động khác như đánh bắt cá và thăm dò dầu mỏ ở Biển Đông.

Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, Mỹ cũng chỉ dừng lại ở mức lên tiếng cảnh báo, kêu gọi Trung Quốc tôn trọng luật pháp quốc tế và thực hiện Tuyên bố chung về ứng xử ở Biển Đông (DoC) mà Trung Quốc đã ký với ASEAN.

Mỹ cũng nỗ lực tăng cường tập trận quân sự chung với các đồng minh và đối tác, bao gồm Philippines. Mỹ đang cung cấp cho những nước này công nghệ quân sự có thể giúp tăng cường khả năng theo dõi hoạt động của tàu và máy bay Trung Quốc. Nhật Bản cũng tham gia nỗ lực này của Mỹ.

Nhưng những nỗ lực của Mỹ không mấy hiệu quả, “Mỹ cảm thấy sự tín nhiệm của đồng minh, đối tác đối với mình bị đe dọa nên cần phải tăng cường nỗ lực”, bà Bonnie Glaser, cố vấn cấp cao về châu Á của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS, Mỹ), nhận định.

Bà Glaser tin rằng Washington nhận thức được Mỹ không thể khiến Trung Quốc ngừng hoạt động xây dựng đảo nhân tạo, thay vào đó mục tiêu của Mỹ là nhằm ngăn chặn Trung Quốc dùng đảo nhân tạo để bắt nạt các nước láng giềng, đe dọa tự do hàng hải trên Biển Đông.

Cụ thể, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry sẽ nói với các lãnh đạo Trung Quốc rằng Washington duy trì cam kết đảm bảo tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông khi ông đến thăm Bắc Kinh cuối tuần này, một quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 13.5 tiết lộ với Reuters.

Nhưng nếu Mỹ thực hiện kế hoạch tuần tra, thì tàu chiến Mỹ và Trung Quốc sẽ đối đầu nhau quanh các đảo nhân tạo ở cự ly gần, theo ông Ian Storey, nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Singapore). “Điều này sẽ nhanh chóng dẫn đến một vụ đụng độ nhỏ, nhưng sau đó kích ngòi cuộc khủng hoảng chính trị và quân sự quy mô lớn giữa Mỹ-Trung Quốc”, theo ông Storey.

Phúc Duy

***

Tàu chiến Mỹ USS Fort Worth. Ảnh: lockheedmartin 

Trang National Interest ngày 13.5 đưa tin: tàu chiến Trung Quốc đã chạm trán chiếc tàu chiến đấu cận duyên (LCS) của hải quân Mỹ trong lúc tàu này thực hiện nhiệm vụ tuần tra gần quần đảo Trường Sa của Việt Nam.

Vụ tàu chiến Mỹ tuần tra gần Trường Sa bị tàu chiến TQ truy bám vào lúc hải quân Mỹ cử chiếc LCS Fort Worth lớp Freedom từ Singapore thực hiện nhiệm vụ tuần tra 7 ngày ở biển Đông.

Trang Want China Times cũng dẫn mạng Sina Military Network (ở Bắc Kinh) đưa tin: đã có cuộc chạm trán giữa chiếc Fort Worth với tàu hộ vệ Diêm Thành (lớp Type 054A) trang bị tên lửa điều khiển của hải quân Trung Quốc (NPLA).  

Chiếc Diêm Thành theo dõi kỹ các hoạt động của chiếc Fort Worth khi chiếc LCS này di chuyển vào vùng quần đảo Trường Sa, gần đảo lớn thứ tư của cụm đảo này. Trong cuộc đối đầu này, chiếc Fort Worth chuyển tín hiệu radio đến chiếc Diêm Thành, cảnh báo tàu TQ rằng tàu chiến Mỹ đang hoạt động ở hải phận quốc tế. 
Nhưng chiếc Diêm Thành phớt lờ thông tin này, tiếp tục bám theo chiếc Fort Worth, cho đến khi chiếc này rời khỏi vùng biển quần đảo Trường Sa.

Chiếc Fort Worth có trang bị một máy bay không người lái MQ-8B và một chiếc trực thăng MH-60. Nhưng tàu LCS thì không đủ hỏa lực để tấn công một chiếc tàu hộ vệ có trang bị tên lửa điều khiển như chiếc Diêm Thành, theo Want China Times.

Hải quân Mỹ sẽ tiếp tục hoạt động tuần tra, khi đã có thể triển khai cả 4 chiếc LCS đến Singapore, theo kế hoạch của hải quân Mỹ. Vì vậy dự báo sẽ còn nhiều vụ chạm trán khác xảy ra.

Hải quân Mỹ cung cấp một ảnh cho thấy chiếc Fort Worth tuần tra trên biển Đông, chiếc Diêm Thành bám sau với một khoảng cách.

Phó đô đốc Robert Thomas, chỉ huy Hạm đội 7 vốn có kế hoạch hoạt động trên biển Đông, nói vụ việc này là bình thường của cả Hạm đội 7 lẫn NPLA: “Không  ngày nào mà Hạm đội 7 và NPLA không trao đổi với nhau”.

Nhưng sự việc xảy ra ngay vào lúc quân đội Mỹ đang xem xét khả năng đưa thêm tàu chiến và máy bay đến tuần tra trên biển Đông, nơi mà TQ ngang ngược tuyên bố độc chiếm gần như toàn bộ vùng biển giàu tài nguyên này.

Trần Trí (theo National Interest)

***

Chuyển động quốc phòng Châu Á – Thái Bình Dương (03/02/2016)

Tác giả: Nguyễn Thế Phương

Quyền lực biển được gói gọn trong nỗ lực nhằm kiểm soát hoàn toàn biển cả – hay các tuyến đường liên lạc trên biển (Sea Lanes of Communication – SLOCs) quan trọng như thuật ngữ mà các nhà chiến lược hải dương hay đề cập tới. Xuyên suốt lịch sử thì đó là những cố gắng nhằm kiểm soát các dòng chảy thương mại hàng hải, qua đó tạo ra của cải và thịnh vượng. Các cường quốc xây dựng lực lượng hải quân cũng nhằm phục vụ mục đích này.

Từ người Phoenicia cho tới người La Mã, từ Đế quốc Anh cho tới Hiệp Chúng quốc Hoa Kỳ, các lực lượng hải quân hùng mạnh này xây dựng hạm đội của mình theo một nguyên tắc căn bản và có vẻ hợp lý: tàu càng to và được trang bị càng nhiều hoả lực thì sẽ càng hiệu quả (trong chiến đấu).

Đầu tiên, mục tiêu sẽ là đóng được tàu càng to thì càng tốt. Qua đó có thể mang được nhiều binh lính hơn, rồi sau đó là làm sao cải thiện được tốc độ và khả năng xoay trở của tàu. Kích cỡ to hơn là cần thiết để tàu chiến có thể mang nhiều súng hơn. Cho tới thời kỳ của thép và động cơ hơi nước, một tàu chiến tốt là cân bằng được ba yếu tố vũ khí, giáp trụ và tốc độ. Trong thời đại của các hàng không mẫu hạm, súng ống được thay thế bằng khả năng tấn công đối thủ thông qua các “căn cứ không quân nổi trên mặt biển”. Lịch sử tàu sân bay cũng cho thấy chúng ngày càng to hơn, mang được ngày càng nhiều máy bay hơn. Có thể thấy, bất kể là loại tàu chiến nào, mục tiêu cũng là làm sao để chúng ngày càng to hơn.

Xuyên suốt lịch sử hải quân, kích cỡ là tiêu chí quan trọng cho sức mạnh. Tuy nhiên, kể từ thế kỷ 19, sự tiến bộ của công nghệ quân sự cho phép các lực lượng hải quân nhỏ hơn có khả năng áp dụng các chiến thuật “bất đối xứng” để chống đỡ các lực lượng hải quân lấy lượng và kích cỡ làm trung tâm. Các loại tàu phóng lôi (torpedo boat) và tàu ngầm phát triển vào cuối thế kỷ 19 cho thấy rõ rằng các loại tàu nhỏ hơn có thể gây hư hại đáng kể cho các tàu chiến cỡ lớn. Hãy nhớ xem các tàu ngầm của Đức đã khiến cho nước Anh phải khốn đốn như thế nào trước và trong Thế chiến thứ nhất.

Ngày nay, các lực lượng hải quân như Mỹ hay Anh đã không còn phải lùng sục khắp các đại dương để tìm đối thủ nữa. Mỹ đã trở thành lực lượng hải quân hùng mạnh nhất thế giới. Các trận chiến vô tiền khoáng hậu trên biển như trong thời kỳ Thế chiến thứ hai nay đã không còn. Nói chính xác hơn thì hiện nay không có lực lượng hải quân nào có thể chiến đấu một đấu một với hải quân Mỹ trên biển cả. Do đó, các lực lượng hải quân lớn hiện nay tập trung vào các hoạt động ở gần bờ hơn, phục vụ cho các nhiệm vụ đổ bộ và viễn dương tại các khu vực bờ biển khác nhau, tức là các nhiệm vụ gần bờ.

Đổ bộ tức là di chuyển quân từ biển vào đất liền. Cả binh lính và các tàu đổ bộ, phương tiện đổ bộ đều phải được bảo vệ khỏi hoả lực của đối phương. Một số tàu chiến trong đội hình hạm đội sẽ phải hoạt động gần bờ để lãnh nhiệm vụ phòng không chiến thuật cấp khu vực. Các tàu chiến lớn hơn làm nhiệm vụ hỗ trợ hoả lực và phòng không cấp chiến dịch. Các máy bay xuất phát từ tàu sân bay thông thường sẽ đảm nhiệm vai trò phòng không và hỗ trợ trên không. Và để chiến thuật này trở nên hiệu quả hơn, các tàu sân bay sẽ phải hoạt động gần bờ biển để giảm thời gian di chuyển của máy bay, qua đó tiết kiệm nhiên liệu cho nhiệm vụ. Điều cần lưu ý ở đây là các tàu chiến hiện tại của các lực lượng hải quân lớn không được thiết kế để thực hiện các nhiệm vụ ven bờ. Chúng được thiết kế cho các nhiệm vụ ở ngoài đại dương.

Rod Thomton trong cuốn sách Asymmetric Warfare: Threat and Response in the 21st Century đã nêu ra bốn “vũ khí” tác chiến phi đối xứng mà các lực lượng hải quân nhỏ hơn có thể sử dụng. Thứ nhất chính là sử dụng các loại tên lửa bờ và pháo bờ biển. Thứ hai là sử dụng tàu ngầm, loại vũ khí “bất đối xứng” nổi tiếng. Thứ ba là các loại mìn dưới nước. Và thứ tư là các loại tàu tấn công nhanh gần bờ.

Nhiều học giả hiện nay cho rằng Việt Nam đang xây dựng cho mình một chiến lược răn đe “bất đối xứng” nhắm vào Trung Quốc. Hợp đồng mua sáu chiếc tàu ngầm Kilo từ Nga chính là ví dụ minh hoạ rõ ràng nhất. Các đặc tính kỹ thuật của loại tàu ngầm này cho phép chúng có thể di chuyển mà ít gây ra tiếng ồn nhất (khi so sánh với các loại tàu ngầm cũng loại khác) đem lại lợi thế cho hải quân Việt Nam trong một vùng biển nông như Biển Đông. Hơn thế nữa, các tàu ngầm Kilo của Việt Nam có khả năng tấn công mạnh mẽ với ngư lôi hay tên lửa đối đất Club S, một đặc trưng mà các tàu Kilo của Trung Quốc không hề có. Club S có khả năng tấn công các mục tiêu trên mặt đất ở khoảng cách 275 km, phóng từ độ sâu khoảng 35-40m với tốc độ 240 m/s. Độ chính xác cao, tốc độ lớn cũng với khả năng được phóng tại bất cứ địa điểm nào trên Biển Đông khiến cho các căn cứ của Trung Quốc trên Hoàng Sa hay Trường Sà và cả căn cứ hải quân trên đảo Hải Nam trở thành các mục tiêu khả dĩ. Đó là chưa kể, lực lượng hải quân Trung Quốc hiện tại đang bị đánh giá là yếu kém trong khả năng chống ngầm.

Gary Li từ London thì cho rằng đặc điểm địa lý khiến cho vùng bở biển của Việt Nam trở thành một “bệ phóng” hoàn hảo cho pháo binh bờ biển và cả các hệ thống tên lửa bờ. Lực lượng tên lửa bờ đóng vai trò quan trọng trong chiến lược an ninh hàng hải của Việt Nam khi là lực lượng đóng vai trò phòng thủ bờ biển và chống tiếp cận bờ biển. Hải quân Việt Nam đã có thể tự sản xuất tên lửa chống hạm P5 Pyatyorka/Shaddock với tầm bắn lên tới 550 km (sau khi được nâng cấp). Trước đây, Việt Nam là quốc gia duy nhất được Liên Xô chuyển giao loại tên lửa này. Bước hiện đại hoá quan trọng nhất của lực lượng tên lửa bờ là việc đưa vào hoạt động hai hệ thống phòng thủ bờ biển K-300P Bastion-P với tầm bắn 300 km, có thể bảo vệ một vùng bờ biển rộng 600 km. Bên cạnh đó, hải quân Việt Nam cũng được trang bị loại ra-đa CW-100 được thiết kế cho nhiệm vụ giám sát bờ biển của Tập đoàn Thales có khả năng vượt “giới hạn đường chân trời”.

Một trong những thành tố khác của chiến lược “bất đối xứng” chính là các tàu lớp Molniya mà Việt Nam đang sở hữu, hiện đang có trong biên chế chính thức là 10 chiếc (gồm 6 chiếc lớp Molniya và 4 chiếc lớp Tarantul – một biến thể cũ hơn). Molniya có tốc độ cao, trang bị mạnh, thích hợp với chiến thuật bầy sói kiểu “hit and run” tấn công nhanh, bất ngờ từ nhiều hướng khiến đối thủ không kịp trở tay. Chiến thuật này rất hữu dụng với lực lượng hải quân của quốc gia có bờ biển dài, nhiều đảo và cửa sông dễ ẩn nấp, thuận lợi cho việc phục kích ra đòn bất ngờ. Vũ khí trang bị chính của các tàu lớp Molniya là 16 tên lửa chống tàu Kh-35 Ural-E với tầm bắn 130 km mà Việt Nam đã nội địa hoá thành công với mã hiệu trong nước là KCT-15.

Hiện tại, theo như Carl Thayer, chiến thuật bất đối xứng của Việt Nam nhắm vào Trung Quốc là để ngăn chặn không cho Bắc Kinh triển khai các tàu chiến của mình trong trường hợp có xung đột cường độ thấp xảy ra. Ở đây có nghĩa là việc triển khai tàu chiến để bảo vệ các tàu bán vũ trang bao vây các đảo của Việt Nam. Các hệ thống vũ khí “bất đối xứng” khiến cho các hoạt động của hải quân Trung Quốc sẽ trở nên cực kỳ nguy hiểm trong khoảng cách 200-300 hải lý tính từ đường bờ biển dài của Việt Nam.

Các tin vắn quốc phòng đáng chú ý

Tàu buồm huấn luyện Lê Quý Đôn đã cập cảng Cam Ranh vào cuối tháng một, thực hiện chuyến hải trình dài nhất mà một tàu hải quân Việt Nam thực hiện được. Khởi hành từ cảng Gdansk của Ba Lan, tàu Lê Quý Đôn đã từ biển Baltic băng qua Đại Tây Dương, qua kênh đào Panama sang Thái Bình Dương để về Nha Trang. Tàu đã đi tổng cộng 120 ngày và vượt qua 18.000 hải lý. Đây sẽ là chiếc tàu chuyên thực hiện nhiệm vụ huấn luyện cho các thuỷ thủ hải quân Việt Nam và là lần đầu tiên hải quân sở hữu một chiếc tàu dạng này.

Hải quân Thái Lan sẽ khởi đóng tàu tuần tra (OPV) thứ hai lớp River. Trong một thoả thuận ký ngày 29 tháng 1, BAE Systems sẽ cung cấp hỗ trợ kỹ thuật trong suốt quá trình đóng con tàu này tại Bangkok. Chiếc tàu dài 90 mét này có khả năng thực hiện nhiều loại nhiệm vụ khác nhau bao gồm tuần tra vùng EEZ và hỗ trợ giảm nhẹ thiên tai. Chiếc đầu tiên HTMS Krabi đã được tiếp nhận vào năm 2013 và cũng được đóng tại Xưởng tàu Mahidol Adulyadej tại Bangkok.

Nhà chức trách Hàn Quốc vào ngày thứ ba nói rằng hai chiếc máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã đi vào vùng nhận dạng phòng không của Hàn Quốc tại biển Hoa Đông. Hiện chưa rõ đây là hành động diễn tập thường kỳ hay một hành vi cố ý nhằm khẳng định vùng ADIZ của chính Trung Quốc.

Trung Quốc đã bác bỏ và lên tiếng chỉ trích việc hải quân Mỹ cho tàu chiến USS Curtis Wilbur đi vào vùng 12 hải lý của đảo Tri Tôn ở Hoàng Sa. Nhiều nguồn thông tin cho rằng hành động lần này của Mỹ có thể không nhắm trực tiếp vào Trung Quốc mà là gửi thông điệp tới Việt Nam và Philippines. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Hải Bình đã không phản đối hành động này của Mỹ, và đây có thể được coi là một chỉ dấu cho thấy các nước ASEAN và Mỹ có thể đồng ý về một số cách giải thích căn bản liên quan đến tuần tra chung hoặc quy chế tự do hàng hải tại Biển Đông trong Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ-ASEAN sắp tới.

Chuyển động quốc phòng Châu Á – Thái Bình Dương (5/5/2015)

Tác giả: Nguyễn Thế Phương

Quan hệ Hoa Kỳ – Nhật Bản đã có bước đột phá hết sức quan trọng, thể hiện rõ qua bản định hướng hợp tác quốc phòng sửa đổi được công bố ngày 27 tháng 4 tại Washington. Tokyo sẽ thể hiện một hình ảnh chủ động hơn trong hợp tác quốc phòng với Washington, thậm chí sẽ cùng chia sẻ gánh nặng về tài chính, nhân lực với quân đội Hoa Kỳ. Không dừng lại đó, điều khiến nhiều chuyên gia khu vực và thế giới chú ý và phân tích rất nhiều là những hỗ trợ quốc phòng giữa hai bên sẽ không còn bị giới hạn bởi khu vực địa lý và nhiệm vụ. Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản có thể hỗ trợ quân đội Hoa Kỳ trong trường hợp bị tấn công không chỉ trên lãnh thổ Nhật Bản mà còn ở nhiều khu vực khác. Cụ thể, trong việc đối phó lại chiến lược “chống xâm nhập/chống tiếp cận” (A2/AD) của Trung Quốc, Nhật Bản sẽ hỗ trợ Hoa Kỳ về mặt tình báo, giám sát và trinh sát (ISR), chỉ huy và kiểm soát (C2) trên không, chống tàu ngầm và tác chiến đổ bộ.

Cả Tokyo và Washington cũng cam kết tìm hiểu cách thức bố trí lực lượng Hoa Kỳ trên khắp lãnh thổ Nhật Bản, thông qua việc nâng cấp các căn cứ của Lực lượng Phòng vệ và quyền tiếp cận khẩn cấp các sân bay và cảng biển dân sự. Điều này giúp “mở rộng khả năng tương tác và cải thiện tính linh hoạt và khả năng phục hồi” cho Nhật Bản. Sự phân tán sẽ gây khó khăn cho các lực lượng tên lửa thù địch, bảo đảm sự sống sót của các lực lượng Hoa Kỳ sau mọi cuộc tấn công ban đầu.

Cơ chế hợp tác mới cũng cho phép một liên minh hợp tác rộng lớn hơn nhằm chống lại một cuộc tấn công quân sự vào nước thứ ba “có quan hệ gần gũi với Nhật Bản”. Tương lai cho những liên minh hợp tác này có thể nhìn thấy trong quan hệ giữa Nhật Bản – Việt Nam và Nhật Bản – Philippines, hai nước mà Tokyo đang tích cực xây dựng và củng cố quan hệ.

Không khó hiểu khi bản định hướng hợp tác quốc phòng mới của Hoa Kỳ và Nhật Bản khiến Trung Quốc khó chịu. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc – Hồng Lỗi (Hong Lei) nói: “Hoa Kỳ và Nhật Bản phải có trách nhiệm trong việc bảo đảm liên minh song phương của họ không được gây nguy hiểm cho lợi ích của bên thứ ba, bao gồm cả Trung Quốc, cũng như không được phá hoại hòa bình và ổn định trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương”. Ông Hồng Lỗi cũng đặt câu hỏi về giá trị cốt lõi của liên minh Hoa Kỳ – Nhật Bản và cho rằng liên minh này thực chất chỉ là một sản phẩm của thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Cùng quan điểm này có người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc – Cảnh Nhạn Sinh (Geng Yansheng). Ông Cảnh phát biểu rằng một “liên minh quân sự là một sản phẩm lạc hậu đi ngược lại xu hướng của thời đại là hòa bình, phát triển, hợp tác và cùng có lợi”. Ông Cảnh cũng cho rằng “bất kỳ một nỗ lực gia tăng sức mạnh quân sự bằng cách thiết lập liên minh quân sự, ngăn cản sự phát triển của các quốc gia khác và tìm kiếm các lợi ích một cách ích kỷ sẽ đều lần lượt trở nên vô ích”.

Không dừng lại ở mối quan hệ với Nhật Bản, trong thời gian gần đây, quan hệ Hoa Kỳ – Philippines về hợp tác quốc phòng cũng đã có những bước tiến đáng kể. Cuộc tập trận thường niên Balikatan giữa Hoa Kỳ và Philippines đã được mở rộng kể từ sau khi hai nước ký Hiệp định Hợp tác Quốc phòng nâng cao (EDCA) vào 2014. Hồi giữa tháng 4 vừa rồi, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario tuyên bố sẵn sàng hoan nghênh việc Hoa Kỳ triển khai các lực lượng không quân và hải quân đến Philippines như là một phần trong chiến lược tái cân bằng ở khu vực. Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Philippines Peter Galvez cho biết Manila đã xem xét và lên kế hoạch các địa điểm nơi những lực lượng Hoa Kỳ có thể “được triển khai một cách thích hợp”, bao gồm cả căn cứ Subic và Clark, nơi Washington đã rút đi kể từ năm 1991. Ngày 24 tháng 4, Tham mưu trưởng các Lực lượng Vũ trang Philippines Gregorio Catapang tiết lộ, Hoa Kỳ được quyền tiếp cận ít nhất 8 căn cứ quân sự theo khuôn khổ EDCA. Đó là căn cứ Magsaysay ở Neuva Ecija; Crow Valley ở Tarlac; Căn cứ không Basa ở Pampanga; Căn cứ hải quân San Miguel tại Zambales; Căn cứ không Bautista Antonio ở Palawan; Căn cứ không Ebuen Benito và Căn cứ hải quân Rafael Ramos ở Cebu. Hai trong số những căn cứ trên nằm sát biển Đông.

Mới đây, Chương trình Quản trị Toàn cầu Tương lai đã công bố một báo cáo dự đoán về sự phát triển của các hệ thống vũ khí không người lái (WUS – Weaponized Unmanned Systems) đến năm 2025 với hai kịch bản. Đồng thời, báo cáo cũng đưa ra tranh luận rằng có hay không một khung pháp lý về việc sử dụng WUS mà không làm tổn hại đến các lợi ích thương mại giữa các quốc gia và chủ thể phi quốc gia.

Ở kịch bản đầu tiên, WUS giữ vai trò cốt lõi trong cuộc chiến chống khủng bố mang tính mở rộng và các xung đột liên quốc gia thông thường khác. Kịch bản này nhấn mạnh những thiết bị bay vũ trang không người lái (WUAVs) sẽ tiếp tục đóng vai trò đáng kể trong những nỗ lực quân sự chống lại chủ nghĩa khủng bố thánh chiến toàn cầu, nhưng với một mức độ tự động hoá cao hơn. Những công nghệ này cũng sẽ định hình các cuộc xung đột khu vực quan trọng trong tương lai. Tuy nhiên bên cạnh đó, những rủi ro về mặt kỹ thuật của WUS – như khả năng bị tấn công và kiểm soát bởi các nhóm khủng bố hay quốc gia thù địch – là mối đe dọa cho sự an toàn và an ninh chung. Một số nỗ lực cấp khu vực nhằm thiết lập một hệ thống pháp lý toàn cầu trong việc sử dụng WUS tiếp tục bị cản trở bởi các cường quốc, với lý do cuộc chiến chống khủng bố ở nước ngoài phụ thuộc nhiều vào WUS. Như vậy, ở kịch bản này, sẽ không có một cơ chế nào liên quan tới WUS được hình thành cho đến năm 2025.

Kịch bản thứ hai lại hoàn toàn ngược lại. Trước nhận thức về một mối đe dọa chung đến từ WUS, một trật tự pháp lý mới được thảo luận và nhận được sự quan tâm của nhiều quốc gia. Kịch bản này cũng đề cập đến khả năng sử dụng các UAV cho mục đích dân sự như hậu cần và vận tải hàng hóa. Những ưu đãi đến từ chính phủ có thể ngăn cản việc vũ trang hóa ở quy mô nhỏ các loại UAV của thành phần tư nhân.

Trong một diễn biến khác, truyền thông Nga dẫn nguồn tin giấu tên từ Trung Quốc cho biết, Quân đội Trung Quốc (PLA) hôm thứ Tư đã tiến hành chuyến bay thử nghiệm đầu tiên của tiêm kích J-11D, phiên bản mới nhất của dòng tiêm kích J-11. Đây chính là sản phẩm sao chép từ tiêm kích Su–27 nổi tiếng của Nga. Theo bài báo, trong phiên bản mới nhất này, J–11 được tích hợp một số công nghệ từ tiêm kích J–16, vốn cũng do Trung Quốc tự sao chép và chế tạo. Đáng chú ý có việc thay thế ra-đa cũ trên J–11 bằng ra-đa mảng pha điện tử chủ động (AESA) của J–16. Việc nâng cấp này sẽ tăng cường đáng kể khả năng của J–11, cho phép máy bay có khả năng phát hiện, theo dõi và đánh chặn máy bay địch ở khoảng cách xa hơn. Trong thực tế, mặc dù chỉ mới tiến hành nâng cấp ra-đa, song một số nhà phân tích đã cho rằng biến thể J–11D thực chất là phiên bản Trung Quốc của tiêm kích Su–35 của Nga.

Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) vừa cập nhật bảng số liệu về số lượng vũ khí các quốc gia gia tiếp nhận trên trang web của mình. Số liệu này lấy từ các đăng ký vũ khí thông thường của các quốc gia gửi cho Liên Hợp Quốc. Đáng chú ý trong bảng mới cập nhật có việc Việt Nam đã nhận được 28 tên lửa họ Klub từ Nga trong 2 năm qua. Các biến thể mà Việt Nam đã tiếp nhận và sẽ nhận trong tương lai có khả năng tấn công tàu mặt nước và các công trình công sự trên mặt đất với độ chính xác cao và tầm bắn xa. Hiện vẫn chưa rõ tên lửa chống hạm họ Klub mà Nga bán cho Việt Nam là loại 3M-54E Klub-S (tầm bắn khoảng 220km) hay 3M-54E1 (tầm bắn khoảng 300km), nhưng khả năng gần như chắc chắn biến thể tấn công mặt đất là 3M-14E (tầm bắn 300km), có khả năng mang đầu đạn 450kg. Franz-Stefan Gady trên The Diplomat nhận định, mục tiêu của các tên lửa mới của Việt Nam có thể là căn cứ hải quân Tam Á trên đảo Hải Nam, Trung Quốc và các căn cứ quân sự (cảng và sân bay) mà nước này đang xây dựng trên biển Đông.

***

Tri thức: “Vũ khí” quan trọng trong tranh chấp Biển Đông của Việt Nam

Khi hàng loạt giàn khoan của Trung Quốc đang khuấy động Biển Đông thì một mặt trận khác cũng đang bốc lửa. Cuộc tranh luận xuất phát từ một bài báo của nhà nghiên cứu Sam Bateman – của Trường Nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam (RSIS, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore) đã gặp phải phản biện gay gắt của hai học giả Việt Nam là Dương Danh Huy và Phạm Quang Tuấn. Sau đó cũng trên diễn đàn này, một cuộc tranh luận khác trực diện hơn giửa một học giả Việt Nam từ Học viện Ngoại giao với một học giả của Viện Nghiên cứu Quốc gia Nam Hải Trung Quốc.[1] Những cuộc tranh luận này một lần nửa cho thấy vai trò và tác động của tri thức và giới học giả trong cuộc chiến chủ quyền biển đảo của Việt Nam.

Tại sao giới học giả lại quan trọng?

Tại sao phải thúc đẩy mạnh mẽ vai trò của giới học giả, hay nói một cách rộng hơn là thành tố kiến thức trong cuộc chiến vì Biển Đông? Phân tích cục diện hiện tại, có ba yếu tố tác động khả năng áp dụng vai trò của giới học giả vào trong thực tế chiến lược Biển Đông của Việt Nam: (i) tương quan thực lực giữa Việt Nam và Trung Quốc khiến cho chạy đua sức mạnh không phải là lựa chọn tối ưu; (ii) xu hướng “quốc tế hóa” Biển Đông ngày càng được ủng hộ là một lợi thế quan trọng và (iii) lý lẽ chủ quyền và diễn giải luật biển của Việt Nam hợp lý hơn so với Trung Quốc.

Trước hết, nếu xét trên tương quan sức mạnh, thì Việt Nam khó có thể so sánh với Trung Quốc trên tất cả các phương diện từ tiềm lực kinh tế, quốc phòng đến tiềm lực con người. Trung Quốc hiện tại là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, với một tham vọng trở thành cường quốc hải dương cạnh tranh với Mỹ trong tương lai. Quá trình hiện đại hóa hải quân của Bắc Kinh đang tiến triển một cách nhanh chóng và khá toàn diện, mà biểu tượng là việc đưa vào hoạt động tàu sân bay đầu tiên trong năm 2012 vừa qua.

Một “chiến lược phi đối xứng” về quân sự đã và đang được xây dựng trong trường hợp xấu nhất nếu có chiến tranh xảy ra, tuy nhiên chiến lược đó cũng chỉ tạo một lợi thế nhỏ của Việt Nam trên bàn đàm phán. Mục tiêu rõ ràng nhất của quá trình hiện đại hóa quân đội và lực lượng cảnh sát biển trong suốt thời gian qua không gì khác hơn ngoài răn đe ở mức độ nhất định và tăng cường khả năng thương lượng. Tác chiến “phi đối xứng” trên biển sẽ là một kinh nghiệm hoàn toàn mới với Việt Nam.

Thứ hai, cùng với một số nước trong ASEAN như Philippines và Indonesia, Việt Nam đã khá thành công trong việc đưa tranh chấp ra bàn luận công khai tại các diễn đàn an ninh và chính trị khu vực. “Quốc tế hóa” là giải pháp bị Trung Quốc phản đối rất quyết liệt, trong khi các nước khác – có hay không có liên quan đến tranh chấp – đếu ủng hộ một cách mạnh mẽ. Quốc tế hóa và đa phương hóa vấn đề Biển Đông khiến cho cán cân ngoại giao trở nên bất lợi hơn đối với Bắc Kinh, khi ngoài các nước tranh chấp chính còn xuất hiện những chủ thể khác như Mỹ, Nhật Bản hay Ấn Độ.

Một lợi thế nữa để tăng cường vai trò của giới học giả chính là sự hợp lý hơn về lý lẽ chủ quyền cũng như về cách diễn giải luật biển quốc tế của Việt Nam. Các chứng cứ chủ quyền của Việt Nam được các tài liệu, bản đồ trong và ngoài nước xác nhận và chứng minh một cách rõ ràng về tiến trình và lịch sử xác quyết chủ quyền. Trong khi đó những tài liệu từ phía Trung Quốc không thể hiện một lộ trình như vậy. Rõ ràng, sự yếu thế về mặt chứng cứ lịch sử là lý do chính khiến Bắc Kinh cương quyết phủ định giải pháp đưa tranh chấp ra Tòa án Quốc tế hay Liên Hiệp Quốc. Trung Quốc dựa vào hai luận điểm chính để bảo vệ cho các lý lẽ của mình.

Một là khái niệm về vùng nước lịch sử, khái niệm nền tảng để Trung Quốc hợp pháp hóa cho “đường lưỡi bò” của mình. Thứ hai là quan điểm “nối chủ quyền” dựa vào các diễn giải từ Công ước Luật biển UNCLOS. Một trong những diễn giải khả dĩ về các yêu sách 80% Biển Đông dựa trên việc công nhận tư cách pháp lý đảo của các cấu tạo tại quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa. Theo đó, tất cả đảo, đá và quần đảo của Trung Quốc đều có lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế EEZ mà không phân biệt đảo, đá đó phù hợp quy định chế độ đảo của UNCLOS hay không. Những luận điểm này bị đánh giá là thiếu tính thuyết phục và thể hiện “tham vọng” chiếm cứ Biển Đông của Bắc Kinh.

Tìm những bước khởi đầu

Tuy có tầm quan trọng to lớn như vậy, song nếu so sánh với Trung Quốc thì giới học giả Việt Nam nói riêng và mặt trận tranh đấu học thuật của Việt Nam nói chung vẫn còn đang thua kém ở nhiều lĩnh vực.

Trung Quốc hiện nay có tới 14 cơ quan nghiên cứu về Biển Đông ở tầm quốc gia được ưu tiên tài trợ bởi chính phủ trung ương. Ngoài 14 cơ quan này, những trung tâm tư vấn chính sách ngoại giao được coi là tinh túy ở Trung Quốc cũng đang tiến hành những nghiên cứu riêng của mình về Biển Đông. Ví dụ như Viện Quan hệ Quốc tế Trung Quốc đang tiến hành tài trợ một nghiên cứu về luật quốc tế liên quan tới Biển Đông. Các chuyên gia thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc thì thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông, báo chí nhằm đưa ra các lập luận bảo vệ cho lợi ích của Bắc Kinh tại các khu vực tranh chấp. Thêm vào đó, do tầm quan trọng của chủ quyền biển đảo, hầu hết các bài nghiên cứu từ an ninh khu vực Châu Á – Thái Bình Dương cho đến mối quan hệ Trung – Mỹ đều được phía các học giả Trung Quốc lồng ghép thêm vấn đề giải quyết tranh chấp chủ quyền biển như là một hàm ý chính sách cho giới lãnh đạo.

Kết quả của việc này chính là một sự bùng nổ các vấn đề nghiên cứu về Biển Đông trong cộng đồng học giả và giới làm chính sách ở Trung Quốc và được chính phủ trung ương tài trợ. Các Viện nghiên cứu mới được thành lập sẽ giúp cho nước này đào tạo ra được nhiều hơn các học giả có kiến thức và kỹ năng hoàn chỉnh về các vấn đề kinh tế, pháp lý, và cả quân sự có liên quan tới Biển Đông. Một chiến lược tận dụng sức mạnh kiến thức như vậy sẽ là rất khó để đối phó nếu như Việt Nam không có đối sách đúng đắn để phù hợp.

Việt Nam cần thành lập thêm những trung tâm nghiên cứu chuyên sâu khác ở các trường Đại học hay Viện nghiên cứu để từ đó tạo mối liên kết rộng rãi và tạo sức lan tỏa mạnh mẽ hơn trong nghiên cứu Biển Đông.

Tuy nhiên, có thể thấy việc đầu tư để xây dựng một đội ngũ học giả có đủ trình độ để bước vào cuộc chiến “học thuật hóa” và “ngoại giao học thuật” sẽ tốn nhiều thời gian và công sức. Sẽ cần một chiến lược về trung và dài hạn để Việt Nam có thể làm chủ được mặt trận này.

Song song với các bước chuẩn bị dần dần về con người, cũng rất cần thiết phải mở rộng giao lưu quốc tế, tiếp thu các ý kiến từ bên ngoài và phần nào dựa vào những học giả nước ngoài để lan tỏa các lý lẽ lập luận của Việt Nam ra cộng đồng quốc tế một cách mạnh mẽ hơn. Đây được coi là phương pháp “mượn gió Đông” trong bối cảnh thực lực của các học giả Việt Nam vẫn còn thiếu và yếu.

Khi mà các bài viết khoa học về Biển Đông của Việt Nam xuất bản trên các tạp chí danh tiếng nước ngoài là quá ít, tận dụng những nguồn lực tri thức nghiên cứu sẵn có ở những quốc gia có nền khoa học tiên tiến hơn sẽ là một trong những biện pháp ngắn hạn mang lại hiệu quả lớn. Lợi ích đầu tiên chính là gia tăng được một cách đáng kể số lượng các bài viết nghiên cứu khoa học về Biển Đông được viết bằng tiếng Anh và đăng trên các ấn phẩm học thuật có uy tín của nước ngoài.

Tóm lại, Việt Nam cần có một chiến lược đúng đắn trong mặt trận kiến thức này để tạo một sân chơi cho các tiềm năng bùng nổ. Làm chủ được kiến thức thì sẽ làm chủ được cả cuộc chơi.

Nguyễn Thế Phương hiện là nghiên cứu viên tại Khoa Quan hệ Quốc tế, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TpHCM.